Kavram Kavram İçinde...
Yeni bir sözcük ortaya koyma gereksemesi, çoğu zaman, el dilinden sözcüklere karşılık bulma ya da yeni bir sözcük oluşturma isteğinden kaynaklanır, değil mi? Bunların çoğu da, somut varlıklara ilişkin adlar ile ad soylu başkaca sözcükler olur. Ender de olsa, bir nesnenin, bir duygunun ya da düşüncenin zihnimizdeki soyut ve genel tasarımını karşılamaya yönelik arayışlara da girişiriz; işte bu, bir kavramı adlandırma ya da tasarladığımız yepyeni bir kavrama ad bulma işidir. Ve bir dili yetkin kılan niteliklerinden belki en başta geleni, o dilin kavramca da zenginliği olsa gerek. Kavramca yoksul bir dil, boş tenekeden başka nedir?
Peki, kavramları adlandırma çalışmalarında bilinmesi gereken temel kavramlar neler? ‘Kavram kavram içinde’ bir durum...
Bu konuya ilgi duyacaklar için kısa bir önçalışma yaptım: yirmi dolayında kavramsal sözcüğün anlamlarını çıkardım. Bunları inceledikten sonra konuya ilgisi artanlar, YENİ KAVRAMLARI NASIL ADLANDIRMALI ya da Ne ‘euro’ ne ‘avro’, Türkçesi ‘avru’ olmalı başlıklı yazıyı bir okuyuversinler, derim. Doç.Dr. Sündüz Öztürk Kasar yazmış*.
Kasar’ın makalesinde geçen sözcükler şunlar:
anlambilim Dili anlam açısından inceleyen bilim dalı, semantik; sözcük, söz öbeği ve tümceyi anlam yönünden ele alarak inceleyen dilbilim dalı.
anlatıbilim Özellikle yazınsal türlerdeki anlatısal yapıları inceleyen bilim dalı.
anlatımbilim Biçem yöntemlerini, türlerini inceleyen yazınsal araştırma; konusu bu araştırma olan dilbilim dalı.
betik (metin) Yazılı olan şey, Bir yazıyı biçim, anlatım ve noktalama özellikleriyle oluşturan sözcüklerin bütünü, Basılı ya da el yazması parça.
biçimbilim Dilbilgisinin, sözcüklerin yapısını, türeme yollarını ve çekim biçimlerini inceleyen kolu, yapıbilim.
bildirişim İletişim.
bileştirme İki ya da daha çok sözcüğün birleştirilerek kullanılması yöntemi; bileşik sözcük oluşturma.
bürünbilim Bildirişimde seslerin çıkarılmasına eşlik eden vurgu, titrem, titremleme gibi olguları ele alan bilim dalı.
dilbilim Dillerin evrimini, gelişmesini, dünyada yayılmasını ve aralarındaki ilişkileri ses, biçim, anlam ve sözdizimi bakımından genel ya da karşılaştırmalı olarak inceleyen bilim dalı.
en az çaba yasası Duyguları, düşünceleri olabildiğince az sözcükle anlatma kuralı.
göstergebilim İletişim amacıyla kullanılan her türlü gösterge dizgesinin yapısını, işleyişini inceleyen bilim kolu; imbilim.
kırpma Kırpmak eylemi (bir sözcüğü kırparak onun yerine kullanılan yeni bir sözcük oluşturma).
kısaltma Kısaltmak eylemi (bir özel adı oluşturan söz kümesinin öğelerinin ilk harfleri yan yana dizme).
sesbilim Sözlü dilde, anlam ayrımı oluşturan yakın ses birimlerini, dil yapısı bakımından inceleyen dilbilim kolu.
sesbirimbilim Dildeki başka seslerle kurduğu ilişki yönünden belirlenen ayırıcı özelliği bulunan ses öğesini inceleyen dilbilim kolu.
sözdizim(i) Bir tümceyi oluşturan sözcük türlerinin arasındaki ilişkileri, tümce yapısını inceleyen dilbilgisi kolu.
sözlükbilim Sözlük yazma ve hazırlama işi.
titrem Ses titreşimlerinin yükselip alçalması;ton.
titemleme Konuşmada, düşünce ya da duyuştan gelen yumuşaklık ya da sertlik özelliklerini belirtmek için titremleri düzenleme; tonlama.
tümcebilim Sözdizim.
türetme Ad ya da eylem kök ya da gövdesine yapım eki getirilerek sözcük kurma.
yorumbilim Metin yorumlamasını konu olarak alan öğreti; göstergeleri, bir kültürün simgesel öğeleri olarak yorumlama kuramı.
*
Pek doğal, çıkardığım sözcükler eksik olabilir, anlamlarını tam ya da doğru verememişimdir. Her şey için kolay gelsin!...
İnal Karagözoğlu
Yarımca, 24 Ocak 2009
______________
* www.felsefeekibi.com/forum/forum_posts.asp?TID=37907&PN=3
© 2009 İK
( http://www.ilgilik.net/ 'ten )
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder